Tembung Lingga
lan Tembung Andhahan
Yèn dideleng saka babagan widya tembung (morfologi), tembung
kapérang dadi rong jinis, yaiku :
A. Tembung Lingga (Basa Indonesia: Kata dasar)
Tembung lingga
iku tembung
sing durung owah saka asalé (tembung asal). [1][2]
Tembung lingga duwé teges kang bisa béda nalika wis diwènèhi ater-ater
utawa panambang
kang banjur dadi Tembung
Andhahan. Saben tembung lingga bisa ndadekake tembung andhahan.
Tembung lingga semu
Tembung lingga semu inggih menika ambalan
semu bentuk bahasa ingkang nuduhaken tembung ambal murni. Bentuk menika boten saged dipunpisahaken,boten
nedahaken teges kados makna tembung ulang murni umumipun. Tembung lingga semu
dipunbedaken kalih macem, inggih menika :
1. tembung
ambal semu ingkang saged dipunlacak, tuladhanipun:
·
ula-ula
·
aling-aling
·
undur-undur
·
uget-uget
2. tembung
ambal ingkang boten saged dipunlacak, tuladhanipun:
·
ali-ali
·
alang-alang
·
api-api
B. Tembung Andhahan (Basa Indonesia: Kata jadian)
Tembung Andhahan utawa kata jadian yaiku tembung sing wus owah saka linggane
amarga kawuwuhi imbuhan (tembung lingga kang wus dirimbag). Pangrimbage tembung
lingga dadi tembung andhahan iku kanthi muwuhake imbuhan ing ngarep, buri,
utawa tengahe tembung lingga. Kabeh imbuhan iku kalebu wujud terikat. Imbuhan
basa Jawa wujude ana papat, yaiku ater-ater, seselan, panambang, lan imbuhan
bebarengan.
1.Ater-Ater
Ater-ater (awalan) iku imbuhan kang dununge ing kiwaning tembung
utawa ing ngarep tembung. Ater-ater basa Jawa yaiku ater-ater anuswara (m-, n-,
ng-, ny-), ater-ater a-, ka-, ke-, di-, sa-, pa-, pi-, pri-, pra-, tar-,
kuma-, kami-, lan kapi-.
Tuladha
Ater-ater
anuswara
m-
+ pacul à macul
m-
+ weling à meling
n-
+
tutup à nutup
n-
+ telat à nelat
ng-
+ keplak à ngeplak
ng-
+ kancing à ngancing
ny-
+ sambel à nyambel
ny-
+ suling à nyuling
a- +
wujud à awujud
a- +
teges à ateges
ka-
+ jupuk à kajupuk
ka-
+ tulis à katulis
ke-
+ jepit à kejepit
ke-
+ pidak à kepidak
di-
+ baling àdibalang
di-
+ wulang à diwulang
sa-
+ gelas à sagelas
à segelas
sa-
+ dina
à sadina à sadina
sa-
+ wengi à sawengi
pa-
+ etung
à paetung à petung
pa-
+ enget
à paenget à penget
pa-
+ warta à pawarta
pa-
+ laden à paladin
pi-
+ tutur à pitutur
pi-
+ wales à pinwales
pra-
+ lambang à pralambang
pra-
+ tandha à pratandha
pri-
+ kanca à prikanca
pri-
+ bumi à pribumi
tar-
+ kadhang à tarkadhang
tar-
+
tamtu à tartamtu
kuma- +
lancang
à kumalancang à kumlancang
kuma- + ayu
à kumaayu à kemayu
kami- +
tetep
à kamitetep kapi
+ lare à kapilare
2. Seselan
Seselan utawa sisipan yaiku imbuhan kang kadunungake ing tengah tembung.
Seselan ing basa Jawa cacahe ana papat, yaiku –um-, -in-, -er-, -el-.
Tuladha:
Pinter
+ -um- à puminter
à kuminter
Bagus
+ -um- à bumagus
à gumagus
Cacad
+ -in- à cinacad
Tulis
+ -in- à tinulis
Kelip
+
-er- à kerelip
à krelip
Gandhul +
-er- à gerandhul à grandhul
Titi
+
-el- à teliti
à tliti
Kepyur +
-el- à kelepyur
à klepyur
3. Panambang
Panambang utawa akhiran (sufiks) yaiku imbuhan sing dumunung ing buri
tembung. Panulise kudu sumambung rapet karo tembung kang ana ing sisih kiwane
(serangkai) lan ora kena kapisah. Panambang ing basa Jawa kayata –i, -a, -e,
-en, -an, -na, -ana, -ane, lan –ake.
Tuladha:
Lara
+ -i
à larai à larani
Antem
+ -i à antemi
Tangi
+ -a à tangia
Gelem
+ -a à gelema
Dara
+ -e
à darae à darane
Pacul
+ -e à pacule
Suduk
+ -en à suduken
Lemes
+ -an à lemesan
Lungguh
+ -na à lungguhna
jupuk + -na
à jupukna
Kandha + -ana
à kandhaana à kandhanana
Kanca
+ -ana à kancanana
à kancanana
Tamba
+ -ane à tambaane
à tambanana
Gebug + -ane
à gebugane
Kendho + -ake
à kendhoake à kendhokake
Utang
+ -ake à utangake
4. Imbuhan
Bebarengan
Imbuhan bebarengan iku imbuhan kang awujud ater-ater lan panambang kang
kawuwuhake ing tembung lingga kanthi bebarengan.
Tuladha:
Ka- +
dhisik + -an
à kadhisikan
Ka- +
liwat + -an
à kaliwatan
Pa-
+ papring + -an
à papringan
Pa- +
awu +
-an
àpaawuan àpawon
Pa- +
uwuh + -an
à pauwuhan à pawuhan
m-
+ lumpat + -i
à mlumpati
m-
+ buwang +
-i à mbuwangi
n- +
jiwit +
-i à njiwiti
n- +
tutup +
-i à nutupi
ng-
+ keplak +
-i à ngeplaki
ng-
+ lungguh +
-i à nglungguhi
ny-
+ suguh +
-i à nyuguhi
ny-
+ cukil +
-i à nyukili
di- +
jupuk +
-i à dijupuki
di- +
tulis +
-a à ditulisa
di- +
salin +
-ana à disalinana
di- +
kandha + -ana
à dikandhanana
di- +
wales + -ake
à diwalesake
Sumber:
Tidak ada komentar:
Posting Komentar